2025-06-24
Dhp 174 Commentary: The Weaver's Daughter (Part 3)
Part 1 (2025-02-19), Part 2 (2025-04-23), -- Part 3 (2025-06-24) --
Andhabhūto ayaṁ loko, / tanuk'ettha vipassati;
Sakuṇo jālamuttova, / appo saggāya gacchati.
(DPR, SSP) Dhp 174 Commentary: Pesakāradhītāvatthu
... Tassā kira taṁ divasaṁ maraṇato mutti nāma natthi.
Sā olokitasaññāṇeneva satthāraṁ upasaṅkamitvā chabbaṇṇaraṁsīnaṁ antaraṁ pavisitvā vanditvā ekamantaṁ aṭṭhāsi.
Tathārūpāya parisāya majjhe nisīditvā tuṇhībhūtaṁ satthāraṁ vanditvā ṭhitakkhaṇeyeva taṁ āha --
'Kumārike, kuto āgacchasī'ti? 'Na jānāmi, bhante'ti.
'Kattha gamissasī'ti? 'Na jānāmi, bhante'ti.
'Na jānāsī'ti? 'Jānāmi, bhante'ti. 'Jānāsī'ti? 'Na jānāmi, bhante'ti.
tassā (pron.) | to her; for her; to that; for that [ta + ssā] |
divasa (nt./m.) | day |
olokita (pp.) | looked at, inspected [ava + √lok] |
saññāṇa (nt.) | mental noting; lit. marking [saṁ + √ñā + aṇa], from sañjānāti |
chabbaṇṇaraṁsi (f.) | six-colour light-rays (rainbow) |
antaraṁ (ind.) | inside; near to |
pavisati | enters; goes (into) [pa + √vis + a + ti] |
tuṇhībhūta (pp.) | silent; quiet; mute; lit. became silent [tuṇhī + bhūta] |
ṭhitakkhaṇeyeva | at that very moment [ṭhita + khaṇa + eva] |
āha | said; from √ah (speak) |
kuto (ind.) | from where?; where? [ka + to] abl.sg. of ka |
kattha (ind.) | where? [ka + ttha] |
Iti naṁ satthā cattāro pañhe pucchi. Mahājano ujjhāyi --
"Ambho, passatha, ayaṁ pesakāradhītā sammāsambuddhena saddhiṁ icchiticchitaṁ kathesi,
nanu nāma imāya 'kuto āgacchasī'ti vutte 'pesakāragehato'ti vattabbaṁ.
'kahaṁ gacchasī'ti vutte 'pesakārasāla'nti vattabbaṁ siyā\"ti.
pañha (nt.) | question; enquiry [√pañh + a] |
pucchi (aor.) | asked; enquired; questioned; aor. of pucchati |
ujjhāyi (aor.) | complained; grumbled (about); lit. thought down [ava + √jhā + ya + i] |
icchiticchita (adj.) | whatever one wishes; lit. wished wished [icchita + icchita] |
kathesi (aor.) | spoke; told; related [√kath + *e + si]; aor. of katheti |
geha (nt.) | house; dwelling; lit. what is grasped [√gah + a] |
siyā (opt.) | could be; may be; might be; should be; opt of atthi |
Satthā mahājanaṁ nissaddaṁ katvā, 'kumārike, tvaṁ kuto āgacchasī'ti vutte
'kasmā na jānāmīti vadesī'ti pucchi.Bhante, tumhe mama pesakāragehato āgatabhāvaṁ jānātha, 'kuto āgatāsī'ti pucchantā pana
'kuto āgantvā idha nibbattāsī'ti pucchatha.Ahaṁ pana na jānāmi 'kuto ca āgantvā idha nibbattāmhī'ti.
Athassā satthā 'Sādhu sādhu, kumārike, mayā pucchitapañhova tayā vissajjito'ti
kasmā (ind.) | why?; lit. from what?; from where? [ka + smā] abl.sg.of ka |
nibbattāsi (aor.) | you were born; aor.2nd.sg. of nibbattati |
nibbattāmhi (aor.) | I was born; aor.1st.sg. of nibbattati |
mayā (pron.) | by me; intr. of ahaṁ |
pucchitapañhova | the question just asked [pucchita + pañho + eva] |
tayā (pron.) | by you; with you [tvaṁ + ayā]; 2nd.instr.sg of tvaṁ |
vissajjita (pp. +instr) | answered; replied to; responded to (with/by) |
Paṭhamaṁ sādhukāraṁ datvā uttarimpi pucchi --
"Kattha gamissasī'ti puna puṭṭhā kasmā 'Na jānāmī'ti vadesī"ti?
Bhante, tumhe maṁ tasarapacchiṁ gahetvā pesakārasālaṁ gacchantiṁ jānātha,
'Ito gantvā kattha nibbattissasī'ti pucchatha.Ahañca ito cutā na jānāmi 'kattha gantvā nibbattissāmī'ti.
Athassā satthā 'mayā pucchitapañhoyeva tayā vissajjito'ti dutiyaṁ sādhukāraṁ datvā uttarimpi pucchi --
uttari (ind.) | furthermore; what is more; from uttara |
tasarapacchi (f.) | shuttle basket [tasara + pacchi] |
cuta (pp.) | passed away; died [√cu + ta] pp of cavati |
"Atha kasmā 'na jānāsī'ti puṭṭhā 'jānāmī'ti vadesī"ti? "Maraṇabhāvaṁ jānāmi, bhante, tasmā evaṁ vademī"ti.
Athassā satthā 'mayā pucchitapañhoyeva tayā vissajjito'ti tatiyaṁ sādhukāraṁ datvā uttarimpi pucchi --
"Atha kasmā 'jānāsī'ti puṭṭhā 'na jānāmī'ti vadesī"ti.
Mama maraṇabhāvameva ahaṁ jānāmi, bhante, 'Rattindivapubbaṇhādīsu pana asukakāle nāma marissāmī'ti na jānāmi, tasmā evaṁ vademī'ti.
rattindiva (nt.) | lit. night and day [ratti + diva] |
pubbaṇha (m.) | early morning; lit. early day [pubba + aṇha] |
ādi (m. +loc) | starting (with); beginning (of) |
asuka (adj.) | such and such; this or that [asu + ka] |
Athassā satthā 'mayā pucchitapañhoyeva tayā vissajjito'ti catutthaṁ sādhukāraṁ datvā parisaṁ āmantetvā
'Ettakaṁ nāma tumhe imāya kathitaṁ na jānātha, kevalaṁ ujjhāyatheva.
Yesañhi paññācakkhu natthi, te andhā eva. Yesaṁ paññācakkhu atthi, te eva cakkhumanto'ti
vatvā imaṁ gāthamāha --(174.) 'Andhabhūto ayaṁ loko, tanukettha vipassati.
Sakuṇo jālamuttova, appo saggāya gacchatī'ti.
Desanāvasāne kumārikā sotāpattiphale patiṭṭhahi, mahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosī'ti.
yesaṁ (pron.) | of whoever; of whom [ya + esānaṁ] |
cakkhumant (adj.) | with eyes; who can see; who has vision; [√cakkh + u + mant] |
avasāna (nt.) | ending; finishing; concluding [ava + √sā + ana] |
patiṭṭhahati | establishes; sets up; lit. stands back [pati + √ṭhā + a + ti] |
sātthaka (adj.) | useful; beneficial; advantageous; lit. with benefit |
Sāpi tasarapacchiṁ gahetvā pitu santikaṁ agamāsi, sopi nisinnakova niddāyi.
Tassā asallakkhetvāva tasarapacchiṁ upanāmentiyā tasarapacchi vemakoṭiyaṁ paṭihaññitvā saddaṁ kurumānā pati.
So pabujjhitvā gahitanimitteneva vemakoṭiṁ ākaḍḍhi. Vemakoṭi gantvā taṁ kumārikaṁ ure pahari, sā tattheva kālaṁ katvā tusitabhavane nibbatti.
niddāyati | sleeps [ni + √dā + ya + ti] |
asallakkhetvā (abs.) | having not considered; having not thought through; heedlessly |
upanāmeti | serves; brings near; lit. causes to bend near [upa + √nam + *e + ti] |
vemakoṭi (f.) | shuttle's point [vema + koṭi] |
paṭihaññitvā (abs.) | having struck against [pati + √han] |
kurumāna (prp.) | doing; making [√kar + o + māna] prp of karoti |
pati (aor.) | fell; dropped [√pat + i] aor. of patati |
pabujjhati | wakes up; is awake; gets up [pa + √budh + ya + ti] |
gahitanimitta (nt.) | grasped object (usually of meditation) [gahita + nimitta] |
ākaḍḍhi (aor.) | pulled, dragged [√kaḍḍh] aor of akaḍḍhati |
uras (m.) | breast; heart; chest |
pahari (aor.) | beat, hit, struck; lit. carried forward [pa + √har] |
Athassā pitā taṁ olokento sakalasarīrena lohitamakkhitena patitvā mataṁ addasa. Athassa mahāsoko uppajji.
So 'na mama sokaṁ añño nibbāpetuṁ sakkhissatī'ti rodanto satthu santikaṁ gantvā tamatthaṁ ārocetvā,
'Bhante, sokaṁ me nibbāpethā'ti āha.
sakalasarīra (nt.) | entire body; whole being [sakala + sarīra] |
lohitamakkhita (adj.) | smeared with blood; bloodstained [lohita + makkhita] |
patitvā (abs.) | having fallen down (from) [√pat + itvā] |
mata (pp.) | dead; deceased; departed [√mar + ta] pp. of marati |
addasa (aor.) | saw; aor of √dis |
uppajji (aor.) | appeared; arose; aor of uppajjati |
nibbāpetuṁ (inf.) | to extinguish; to put out; lit. to cause to blow away; inf of nibbāpeti |
sakkhissati (fut. +inf) | will be able (to); fut of sakkoti |
rodati | cries (about); weeps (over) |
tamatthaṁ (sandhi) | that meaning; that goal; that purpose [taṁ + atthaṁ] |
ārocetvā (abs.) | having informed (to); abs of āroceti |
Satthā taṁ samassāsetvā 'Mā soci, upāsaka. Anamataggasmiñhi saṁsāre tava evameva dhītu
maraṇakāle paggharitaassu catunnaṁ mahāsamuddānaṁ udakato atirekatara'nti vatvā anamataggakathaṁ kathesi.So tanubhūtasoko satthāraṁ pabbajjaṁ yācitvā laddhūpasampado na cirasseva arahattaṁ pāpuṇī'ti.
samassāseti | consoles; comforts; lit. causes to breath together [saṁ + ā + √sas + *e + ti] |
anamatagga (adj.) | with inconceivable beginning; lit. without measuring point [anu + na + mata + agga] |
paggharita (pp.) | flowed forth, oozed |
assu (nt.) | tears |
udaka (nt.) | water |
atirekatara (adj.) | greater (than); more (than); more excessive (than) |
tanubhūta (adj.) | reduced; decreased [tanu + bhūta] |
yācati (+acc & +acc) | asks; requests; begs (someone for something) [√yāc + a + ti] |
na cirasseva | after only a short time; lit. not after a long time [na + cirassa + eva] |
pāpuṇi (aor.) | reached; arrived (at); aor of pāpuṇāti |